Dış Ticaret Mevzuatı Uyarınca “Serbest Bölgeler” ve Hukuki Niteliği

Ticari, mali ve iktisadi alanlarda Türkiye’de yürürlükte olan hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, ticari ve sınai faaliyetlerin işleyişi için geniş teşviklerin tanındığı ve söz konusu ayrıcalıklı mevzuat ve uygulamalar kapsamında fiziksel olarak da Türkiye coğrafyasında bulunmakla birlikte ülkenin diğer kısımlarından ayrılan bölgelerde serbest bölgeler kurulmuştur.

Ülkemizde serbest bölgeler 1985 yılında yayımlanan 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu çerçevesinde düzenlenmiştir. Konuya ilişkin Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği ise 1993’ten beri yürürlüktedir. Anılan Kanunda serbest bölgelerin kuruluş amacı; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek şeklinde ifade edilmiştir.

Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6 ncı maddesinde serbest bölgelerin; Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber, serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen ve serbest dolaşımdaki eşyanın bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlanılan yerler olduğu hükme bağlanmıştır.

Serbest bölge ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret rejimine tabidir. Serbest bölge ile diğer ülkeler ve serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz. Bununla birlikte bedeli 5.000 ABD doları veya karşılığı Türk Lirasını geçmeyen Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.

Ülkemizde 19 adet serbest bölge[1] bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda gösterilen serbest bölgelerden Ege Serbest Bölgesi ve İzmir Serbest Bölgesi İzmir’de yer almaktadır.

Tabloda görüldüğü üzere, Ege Serbest Bölgesi 1987 yılında kurulmuş olup ülkemizde faaliyet göstermeye başlayan ilk serbest bölgeler arasındadır. İzmir Serbest Bölgesi ise 1997 yılında kurulmuştur.

Serbest bölgelerin yerli veya yabancı özel sektör veya kamu tarafından işletilmesi halinde, bölgeyi işleten İşletici bir kuruluş olması; serbest bölgenin özel sektör tarafından kurulması ve işletilmesi halinde ise bölgeyi kuran ve işleten Bölge Kurucu ve İşleticisi (BKİ) bir kuruluş olması gerekmektedir. Bu kapsamda Ege Serbest Bölgesi, Ege Serbest Bölge ve Kurucu ve İşleticisi A.Ş. (ESBAŞ) tarafından, İzmir Serbest Bölgesi, İzmir Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. (İZBAŞ) tarafından işletilmektedir. Ege Serbest Bölgesi’nde 24’ü küresel olmak üzere 196 şirket bulunmaktadır.

[1] Kaynak: Ekonomi Bakanlığı